Το αποκεντρωμένο σύστημα διοίκησης των ΟΤΑ: σύγκριση και κριτική ανάλυση των μεταρυθμίσεων που εισάγουν τα συστήματα αυτοδιοίκησης Καποδίστριας και Καλλικράτης
Thesis
Η παρούσα εργασία πραγματεύεται τον πολυπαραγοντικό ρόλο των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ) στην Ελλάδα, εξετάζοντας την εξέλιξη της δομής και της λειτουργίας τους από το σχέδιο «Καποδίστριας» έως το πρόγραμμα «Καλλικράτης». Σκοπός της μελέτης είναι να αναλύσει τη σημασία της τοπικής αυτοδιοίκησης ως πυλώνα της δημοκρατίας και ανάπτυξης, αξιοποιώντας μεθοδολογικά εργαλεία όπως η ολιστική ανάλυση, η βιβλιογραφική ανασκόπηση και η ερμηνεία του νομοθετικού πλαισίου. Το κείμενο του Συντάγματος και η επιφύλαξη νόμου, που εμπεριέχει, καθιστά αναγκαία την επισκόπηση, την ανάλυση και την ερμηνεία των νομοθετημάτων που αφορούν την οργάνωση και την λειτουργία της τοπικής αυτοδιοίκησης εντός της ελληνικής επικράτειας. Για αυτόν τον λόγο, η παρούσα ανάλυση αποδίδει ιδιαίτερη σημασία στην σαφή παράθεση του περιεχομένου των νόμων 2539/1997 και 3852/2010, οι οποίοι εισάγουν το σχέδιο «Καποδίστριας» και το πρόγραμμα «Καλλικράτης» αντίστοιχα. Η ολιστική ανάλυση αναδεικνύεται ως κρίσιμο εργαλείο για την κατανόηση των πολυσύνθετων λειτουργιών των ΟΤΑ, ενσωματώνοντας διαστάσεις πολιτικής, κοινωνικής, οικονομικής και πολιτιστικής σημασίας. Μέσω αυτής, κατανοούνται οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ τοπικών και εθνικών παραγόντων που επηρεάζουν τη λειτουργία της τοπικής αυτοδιοίκησης. Η βιβλιογραφική ανασκόπηση ενισχύει τη θεωρητική βάση της μελέτης, ενώ η ερμηνεία της νομοθεσίας (Ν. 2539/1997 και Ν. 3852/2010) παρέχει σαφήνεια για τη θεσμική και λειτουργική οργάνωση των ΟΤΑ. Η παρούσα ανάλυση εξετάζει τη μετάβαση από το συγκεντρωτικό μοντέλο του «Καποδίστρια» στο αποκεντρωμένο πρόγραμμα «Καλλικράτης», με στόχο τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας, της διαφάνειας και της λογοδοσίας. Αναλύονται οι προκλήσεις που προέκυψαν από την εφαρμογή αυτών των μεταρρυθμίσεων, όπως οι ανισότητες στη χρηματοδότηση, η ανάγκη για οικονομική αυτονομία και οι περιορισμοί που επέβαλε η οικονομική κρίση. Γίνεται σύγκριση των δύο σημαντικών προγραμμάτων διοικητικής μεταρρύθμισης, το σχέδιο «Καποδίστριας» (Ν. 2539/1997) και το πρόγραμμα «Καλλικράτης» (Ν. 3852/2010), αναδεικνύοντας τις διαφορές τους ως προς τη δομή και τους στόχους τους. Το «Καποδίστριας» επικεντρώθηκε στη συγχώνευση κοινοτήτων και δήμων, ενώ το «Καλλικράτης» προχώρησε σε βαθύτερες μεταρρυθμίσεις, περιορίζοντας τον αριθμό των ΟΤΑ, θεσπίζοντας αιρετές περιφέρειες και ενισχύοντας την αποκέντρωση. iv Στην οικονομική ανάλυση του «Καλλικράτης», τονίζεται η σημασία της διαφάνειας και του προγραμματισμού στα οικονομικά των ΟΤΑ, η εισαγωγή μέτρων για την εξυγίανση των υπερχρεωμένων δήμων και η ανάγκη ενίσχυσης της οικονομικής αυτοτέλειας. Παρά τις προκλήσεις της οικονομικής κρίσης, το πρόγραμμα έθεσε τις βάσεις για την ενίσχυση της αποτελεσματικότητας και της λογοδοσίας της τοπικής αυτοδιοίκησης, ενώ ταυτόχρονα εισήγαγε μηχανισμούς για τη βελτίωση της δημοσιονομικής διαχείρισης. Συμπερασματικά, προτείνεται η διαμόρφωση στρατηγικών που προάγουν τη βιώσιμη ανάπτυξη, την ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής και τη συμμετοχή των πολιτών, αξιοποιώντας πλήρως τα πλεονεκτήματα που προσφέρει η ολιστική ανάλυση.