Ο ρόλος και οι συμμαχίες του Ιράν στο πλαίσιο των μεταβαλλόμενων περιφερειακών ισορροπιών»
ENGLISH ABSTRACT This thesis offers an in-depth analysis of Iran’s strategic posture in the geopolitical landscape of the Middle East, focusing on the alliances it has developed to expand its regional influence. Since the Islamic Revolution of 1979, Iran has forged a unique foreign policy that combines realist objectives with ideological and religious imperatives, seeking not only power projection but regime survival. Its approach is shaped by the logic of perceived threats, historical identity, and a drive for regional influence through non –state alliances. A key element of Iran’s regional strategy is its support for armed non-state actors, most notably Hezbollah in Lebanon, Shia’ a militias in Iraq and the Houthis in Yemen. These alliances are not merely tactical, but reflect a shared perception of existential threats and a mutual interest in resisting Western influence and a Sunni hegemony .Through these networks ,Iran has constructed a so-called “axis of resistance “ stretching from Tehran to the Mediterranean ,serving not only strategic interests but also ideological legitimacy. The research explores the three central pillars of Iranian foreign policy: the promotion of Shiism, the pursuit of regional hegemony and the development of its controversial nuclear program. The study highlights how Iran’s ideological narratives are embedded in its national security doctrine, which views survival not only through military strength, but also through ideological legitimacy and regional influence. The theoretical framework of this thesis is grounded in balance of power theory, balance of threat theory and the emerging concept of fluid alliances in the post-2011 Middle East to explain Iran’s adaptive strategies in a volatile regional environment. Rather than adhering to formal, institutionalized alliances, Iran often engages in opportunistic, flexible relationships that allow it to respond rapidly to evolving threats and shifting balances of power. The study also addresses Iran’s diplomatic repositioning in recent years, particularly its outreach to Gulf Cooperation Council (GCC) countries such as Qatar, the United Arab Emirates and most importantly Saudi Arabia. The research analyzes key initiatives, such as the 2019 Hormuz Peace Endeavor (HOPE), as well as the 2023 normalization agreements with Saudi Arabia and Bahrain, which marked a significant shift in regional diplomacy. These developments illustrate Iran’s pragmatic willingness to engage in multilateral diplomacy, when it serves its long-term strategic objectives. The main argument of this thesis is that Iran is not merely a state acting on the basis of power but is also a vehicle for a unique blend of theocracy, ideology, and geopolitical strategy. The integration of religious and historical parameters into its strategic analysis makes Iran’s case fundamental to understanding the shifting balances in the Middle East
Thesis
Η παρούσα διπλωματική εργασία επιχειρεί μία εις βάθος ανάλυση της στρατηγικής θέσης του Ιράν στο πλαίσιο της γεωπολιτικής δυναμικής της Μέσης Ανατολής, εστιάζοντας στις στρατηγικές συμμαχίες που ανέπτυξε και στον τρόπο άσκησης της εξωτερικής του πολιτικής. Από την Ισλαμική Επανάσταση του 1979, το Ιράν υιοθέτησε μια εξωτερική πολιτική με υβριδικά χαρακτηριστικά, που συνδυάζει ρεαλιστικές επιδιώξεις με ιδεολογική και θρησκευτική στόχευση. Η επιδίωξη της Τεχεράνης να καταστεί ηγεμονική δύναμη στον σιιτικό ισλαμικό κόσμο και ευρύτερα στην περιφέρεια διαπερνά κάθε έκφανση της διεθνούς της δράσης. Η έρευνα καταγράφει τους μηχανισμούς μέσω των οποίων το Ιράν εδραιώνει την επιρροή του σε ένα ευμετάβλητο γεωστρατηγικό περιβάλλον. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στις σχέσεις του Ιράν με μη κρατικούς δρώντες, όπως η Χεζμπολάχ στον Λίβανο, οι σιιτικές πολιτοφυλακές στο Ιράκ και οι Χούθι στην Υεμένη. Η υποστήριξη αυτών των οργανώσεων είναι στρατιωτική , υλική, αλλά και ιδεολογική και πολιτική , με το Ιράν να λειτουργεί ως βασικός πάροχος νομιμοποίησης του «άξονα της αντίστασης». Εξετάζονται οι πυλώνες της ιρανικής εξωτερικής πολιτικής: ο σιιτισμός ως βασικό στοιχείο στρατηγικής επιρροής, οι ηγεμονικές φιλοδοξίες μέσω περιφερειακής ισχύος και το πυρηνικό προγράμμα , που προσφέρει διαπραγματευτική ισχύ, αποτρεπτική ικανότητα και διεθνές κύρος. Επιπλέον, αναλύεται η έννοια της εθνικής ασφάλειας, υπό το πρίσμα της αυτοαντίληψης του Ιράν ως θεματοφύλακα του ισλαμικού κόσμου και της διασφάλισης του επαναστατικού καθεστώτος. Η έρευνα στηρίζεται σε δύο θεωρητικά εργαλεία : τη θεωρία της ισορροπίας ισχύος και τη θεωρία των απειλών με την έννοια των «ρευστών συμμαχιών». Αυτές οι προσεγγίσεις διευκολύνουν την κατανόηση της ευελιξίας και της προσαρμοστικότητας της ιρανικής στρατηγικής, όπου η έννοια της ισχύος δεν περιλαμβάνει ιδεολογικά, πολιτισμικά και θεσμικά στοιχεία. Εξετάζονται επίσης οι σχέσεις του Ιράν με γειτονικά κράτη και αντίπαλα καθεστώτα, όπως η Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και το Κατάρ, μέσα από τις πρόσφατες διπλωματικές μετατοπίσεις. Αναλύονταί οι προσπάθειες της Τεχεράνης να ανατρέψει την απομόνωσή της μέσω περιφερειακής διπλωματίας, προτάσεων ασφάλειας (π.χ. HOPE initiative) και σταδιακής οικοδόμησης εμπιστοσύνης. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στον ρόλο της στη Συρία, όπου στήριξε το καθεστώς Άσαντ, καθώς και στον πόλεμο της Υεμένης, όπου οι Χούθι ήταν κύριο αποδέκτης της στήριξης. Η εργασία καταλήγει στο συμπέρασμα ότι το Ιράν δεν είναι απλώς ένα κράτος που δρα με βάση την ισχύ, αλλά αποτελεί φορέα ενός μοναδικού συνδυασμού θεοκρατίας, ιδεολογίας και γεωπολιτικής στρατηγικής, θρησκευτικών και ιστορικών παραμέτρων στη στρατηγική ανάλυση. Η πολυπλοκότητα και η συνέπεια των επιλογών του καθιστούν την περίπτωσή του βασική για την κατανόηση των μεταβαλλόμενων ισορροπιών στη Μέση Ανατολή.