Νομικό Πλαίσιο και Οικονομική Ανάλυση για την Αποτίμηση και την Διαχείριση του Εξωτερικού Κόστους που προκαλεί η Απαξίωση Δημοσίων Αγαθών

Abstract

Η παρούσα διδακτορική διατριβή αποσκοπεί να αποτιμήσει το εξωτερικό κόστος και το εξωτερικό όφελος που προκαλείται από την υποβάθμιση ή την αναβάθμιση αντίστοιχα δημοσίων, περιβαλλοντικών και μη αγοραίων αγαθών. Έτσι αποτελεί μία ολοκληρωμένη ερευνητική προσπάθεια κωδικοποίησης και συστηματικής καταγραφής μη αγοραίων αγαθών από ένα ευρύ φάσμα στο ελλαδικό χώρο. Τα αποτελέσματα της διδακτορικής διατριβής οδηγούν στον συναρτησιακό προσδιορισμό της αγοραίας καμπύλης ζήτησης και της αγοραίας καμπύλης προσφοράς για τα ως άνω αγαθά. Τα συμπεράσματα της διδακτορικής διατριβής φιλοδοξούν να αποτελέσουν έναν πρωτογενή οδηγό για την Φορολογική Διοίκηση, προκειμένου να γίνει γνωστή η πρόθεση των πολιτών να δεχτούν μία χρηματική επιβάρυνση προκειμένου να απολαύσουν δημόσια αγαθά ή υπηρεσίες. Επίσης, τα συμπεράσματα αυτά αποτελούν πιλότο για τον προσδιορισμό αποζημιώσεων τόσο από τους Φορείς της Δημόσιας Διοίκησης, όσο και από τα δικαστήρια για κάθε παραίτηση ή απώλεια των ως άνω αγαθών. Ο ερευνητικός σκοπός της παρούσας διδακτορικής διατριβής είναι η άντληση πληροφοριών από δείγμα ερωτώμενων προκειμένου να προσδιοριστεί το εξωτερικό κόστος και το εξωτερικό όφελος που προκαλείται από την υποβάθμιση ή την αναβάθμιση αντίστοιχα περιβαλλοντικών, δημοσίων και μη αγοραίων αγαθών. Η αποτίμηση αυτή γίνεται σε νομισματικές μονάδες (ευρώ) και αποσκοπεί να ποσοτικοποιήσει μεγέθη που αρχικά φαίνονται μη αποτιμήσιμα σε μία συνεχή μεταβλητή (ευρώ). Προκειμένου να επιτευχθεί ο κύριος αυτός ερευνητικός σκοπός πραγματοποιείται έρευνα του νομικού πλαισίου που καθορίζει τα ως άνω αγαθά σχετικά με την παραγωγή και την διανομή τους. Το ευρύ φάσμα των αγαθών, καθώς και το ετερόκλητο δείγμα των ερωτώμενων σε κάθε μελέτη περίπτωσης (case study) σκοπεύει στην ολόπλευρη κάλυψη των ως άνω αγαθών στον ελλαδικό χώρο. Στην περίπτωση της συλλογής της απορριπτόμενης βιομάζας προτείνεται μία τεχνολογική λύση χρήσης της απορριπτόμενης βιομάζας ως προσροφητικό μέσο για την ρόφηση χρωστικών ουσιών και συγκεκριμένα το κυανό του μεθυλενίου (Methylene Blue - ΜΒ) που χρησιμοποιείται τόσο στην κλωστοϋφαντουργία, όσο και στα νοσοκομεία και αποτελεί σημαντικό απόβλητο αυτών. Στο πρώτο παράρτημα παρουσιάζεται αναλυτική σειρά εκτέλεσης πειραμάτων προσρόφησης σε στήλες σταθερού μήκους για την κράτηση του κυανού του μεθυλενίου. Τα πειράματα αποτελούν ολοκληρωμένη τεχνολογική πρόταση αφού πραγματοποιήθηκαν σε διάφορες συνθήκες, παροχής του απόβλητου υγρού, αρχικής συγκέντρωσης του απόβλητου υγρού και διαφορετικού μήκους στήλης. Συγκεκριμένα, οι σειρές των πειραμάτων πραγματοποιήθηκαν σε εργαστηριακή και πιλοτική κλίμακα προκειμένου να μελετηθεί η κλιμάκωση μεγέθους (scale up) της διεργασίας αυτής αξιοποίησης παραπροϊόντων μέσω της συλλεχθείσας απορριπτόμενης βιομάζας. Η απόδοση τιμής σε ένα δημόσιο αγαθό είναι μια πρόκληση λόγω της απουσίας εμπορικότητας του αγαθού. Ως μη εμπορεύσιμο, ένα τέτοιο αγαθό δεν μπορεί να αποτιμηθεί με όρους προσφοράς – ζήτησης. Από την άλλη, η αποτίμηση είναι απαραίτητη μιας και μια σειρά κοινωνικών και οικονομικών παραμέτρων επηρεάζονται και με τη σειρά τους επηρεάζουν κόστη και αξίες εμπορεύσιμων αγαθών. Τέτοιες παράμετροι είναι η φορολογία, η διαχείριση και προστασία του περιβάλλοντος, η αξιοποίηση φυσικών και κοινωνικών πόρων. Ο πάροχος ενός δημόσιου αγαθού – συνήθως το κράτος- οφείλει να αποτιμά ορθολογικά και σωστά την αξία του σε χρηματικές μονάδες για την αποφυγή αστοχιών που μπορούν να έχουν καταστροφικές συνέπειες ως προς την απώλεια κεφαλαίου ή την αστοχία προστασίας του παρεχόμενου αγαθού με συνέπεια την οριστική απώλειά του. Είναι λοιπόν απαραίτητη η ανάπτυξη μεθοδολογίας που να επιτρέπει την άμεση και σχετικά εύκολη αποτίμηση αυτών των αγαθών. Και τα δύο αυτά χαρακτηριστικά – αμεσότητα και ευκολία – περιγράφουν την πρόκληση που καλείται να αντιμετωπίσει η παρούσα έρευνα. Η αφηρημένη φύση των περισσότερων δημοσίων αγαθών οδηγεί σε πρώτη φάση σε δυσκολία περιγραφής, ακόμα κι από ειδικούς, των ωφελειών και εξόδων που αυτά συνεπάγονται, ενώ για έναν μη ειδικό, έναν απλό πολίτη που συχνά καλείται να πληρώσει φόρο για μια τέτοια παροχή, η πιθανότερη κατάσταση είναι η άγνοια της ύπαρξης του συγκεκριμένου αγαθού, ακόμα κι όταν απολαμβάνει τα οφέλη των δημοσιών αγαθών καθημερινά. Επειδή η φύση των υπό εξέταση αγαθών παρουσιάζει μεγάλη ποικιλία, από την δημόσια εκπαίδευση και την παροχή οδικών δικτύων έως την προστασία του περιβάλλοντος και την αναγκαιότητα για ανακύκλωση υλικών και βιομάζας, η προτεινόμενη μεθοδολογία αποτίμησης οφείλει να έχει γενικευμένο χαρακτήρα, παραμένοντας άμεση και απλή. Η θεμελιώδης έννοια της μεθόδου είναι η διαθεσιμότητα του ερωτώμενου να αποδεχθεί υποθετικές καταστάσεις. Η διαθεσιμότητα αναφέρεται στην θέλησή του να αποδεχθεί φορολόγηση ή να αποδεχθεί μια κατάσταση ή την απουσία κάποιου αγαθού (Willingness to Pay, Willingness to be Taxed, Willingness to Accept). Τελικά, η διαθεσιμότητα ποσοτικοποιείται και της αποδίδονται τιμές σε χρηματικές μονάδες. Με την ολοκλήρωση αυτού του βήματος, υπάρχει μια μετρήσιμη και συγκεκριμένη βάση για την τελική απόδοση αξίας του αγαθού. Το σημαντικό είναι πως η αξία αυτή έχει τελικά προκύψει από τον καρπωτή του αγαθού, από τον πολίτη, το μέλος της κοινωνίας και της ομάδας που απολαμβάνει αλλά και απαιτεί την παροχή και διατήρηση του αγαθού αυτού, ακόμα και αν δεν γνωρίζει καν την υπάρξή του. Εξασφαλίζεται με αυτόν τον τρόπο η ρεαλιστικότητα της απόδοσης αξίας. Προκύπτει βάσει ανάλυσης των ερωτηματολογίων πως η μέση διαθεσιμότητα για συνεισφορά στον καθαρισμό της παράκτιας ζώνης στους κόλπους Θερμαϊκό, Παγασητικό και Σαρωνικό είναι περίπου 20 ευρώ ανά άτομο και έτος. Έχοντας αναφερθεί στην ελλειπή ενημέρωση, έως και άγνοια εκ μέρους των ερωτώμενων της ύπαρξης των εννοιών που μελετώνται, εξετάζεται η επίδραση της ενημέρωσης και εκπαίδευσης των πολιτών στην τελική αποδιδόμενη αξία μέσω διαθεσιμότητας. Διαπιστώνεται μια θετική συσχέτιση μεταξύ ενημέρωσης και διαθεσιμότητας συνεισφοράς που φτάνει περίπου στον διπλασιασμό του ποσού συνεισφοράς στην περίπτωση ανάδειξης μνημείων πολιτισμικής κληρονομιάς, όπως στο παράδειγμα της αρχαίας Ιεράς Οδού στην Αττική. Στο Παράρτημα εξετάζεται μια λύση στην διαχείριση απορριπτόμενης βιομάζας από αγροτικές δραστηριότητες. Αφού καταγραφεί η διαθεσιμότητας αποδοχής από την πλευρά των παραγωγών, προτείνεται μια μεθοδολογία αξιοποίησης της βιομάζας αυτής στον καθαρισμό υγρών λυμάτων που περιέχουν χρωστικές από βιομηχανίες υφασμάτων. Προτάσσεται κατά αυτόν τον τρόπο η σύνδεση της αποτίμησης με την ανάπτυξη τεχνολογιών για την διατήρηση ενός δημοσίου αγαθού.