Μάχη Κιλκίς - Λαχανά: Η βουλγαροποίηση της πόλης του Κιλκίς και η οριστική εκδίωξη των Βουλγάρων
English abstract._ From the last quarter of the 19th century, Kilkis and its province had changed from an area dominated by the Greek Christian element to a Bulgarian center. Compared to the Treaty of Saint Stephen which put an end to the Russo-Turkish War of 1877 – 1878, the autonomous hegemony of Bulgaria was established and immediately associated with its breakaway church, since 1870, known as the Exarchy. With this treaty, which in essence made the Bulgarians independent, the hegemony received territories beyond what corresponded to areas with a dominant Bulgarian population element. As it included places where Greek and other populations, such as Serbs and Turks, were in the majority. Almost the whole of Macedonia, except Thessaloniki and Halkidiki, was assigned to the Bulgarian Hegemony. Although the treaty was not fully implemented in terms of the territorial part, it was the beginning of Bulgarian nationalism with the aim of creating a greater Bulgaria. Since then and until the Second Balkan War, mainly, the action of the Bulgarian nationalists was aimed at co-operating the inhabitants of the region of central Macedonia in a violent, however, way to claim their territories. The intervention of the Greek armed units, several of which were led by junior officers of the Greek army, was decisive. Through their guerilla action during the Macedonian Struggle, between 1904 and 1908, they stopped the Bulgarian activity and preserved the Hellenism of Macedonia. However, the results of the Bulgarians in Kilkis were impressive, managing despite the defeat of their own armed units to displace the Greek element and transform not only the city but also the surrounding area into a Bulgarian center. With the new, decisive, organization of the Greek army and its successes in the First Balkan War, the liberation of the unredeemed Greek homelands in Thessaly, Epirus, Aegean and central Macedonia began. The renewed Greek army at the beginning of the Second Balkan was faced with the Bulgarian, its former ally. A pivotal point in the history of Kilkis is the fierce battle of Kilkis-Lakhanas, which was the deadliest in modern Greek history and its operational ability was highlighted, it managed to crush the superior and excellently organized defensive Bulgarian forces. By combined and decisive offensive maneuvers the seven Greek formations defeated and pushed the 2nd Bulgarian army from the said defense line. For the first and decisive time, Greek and Bulgarian regular armies faced each other on the battlefield. As a result, the latter were expelled from their center of the last decades, Kilkis. The ruined anddestroyed city, now integrated into the Greek body, became again the center, this time, of the Greek refugees of the Balkan Wars and the Asia Minor disaster.
Thesis
Από το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα το Κιλκίς και η επαρχία του είχαν μεταβληθεί από μία περιοχή που κυριαρχούσε το ελληνικό χριστιανικό στοιχείο σε βουλγάρικο κέντρο. Συγκριμένα από τη Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου που έθεσε τέρμα στον Ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1877 – 1878 ιδρύθηκε η αυτόνομη ηγεμονία της Βουλγαρίας και συνδέθηκε αμέσως με την αποσχιστική εκκλησία της, από το 1870, γνωστή ως Εξαρχία. Με τη συνθήκη αυτή, που στην ουσία ανεξαρτητοποίησε τους Βούλγαρους, η ηγεμονία έλαβε εδάφη πέρα από όσα αντιστοιχούσαν σε περιοχές με κυρίαρχο το βουλγαρικό πληθυσμιακό στοιχείο. Καθώς περιλάμβανε μέρη όπου πλειοψηφούσαν ελληνικοί και άλλοι πληθυσμοί, όπως Σέρβοι και Τούρκοι. Ολόκληρη σχεδόν η Μακεδονία, εκτός Θεσσαλονίκης και Χαλκιδικής, αποδόθηκε στη Βουλγαρική Ηγεμονία. Αν και η συνθήκη δεν υλοποιήθηκε πλήρως ως προς το εδαφικό κομμάτι, αυτή αποτέλεσε το εναρκτήριο του βουλγάρικου εθνικισμού με σκοπό τη δημιουργία της μεγάλης Βουλγαρίας. Έκτοτε και μέχρι τον Β’ Βαλκανικό Πόλεμο, κυρίως, η δράση των Βούλγαρων εθνικιστών είχε ως σκοπό τον προσεταιρισμό των κατοίκων της περιοχής της κεντρικής Μακεδονίας με βίαιο, όμως, τρόπο προς διεκδίκηση των εδαφών τους. Καθοριστική υπήρξε η παρέμβαση των ελληνικών ένοπλων τμημάτων, σε αρκετά από τα οποία ηγούνταν κατώτεροι αξιωματικοί του ελληνικού στρατού. Μέσω της αντάρτικης δράσης τους στη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα, μεταξύ 1904 και 1908, ανέκοψαν τη βουλγαρική δραστηριότητα και διαφύλαξαν τον Ελληνισμό της Μακεδονίας. Ωστόσο τα αποτελέσματα των Βουλγάρων στο Κιλκίς ήταν εντυπωσιακά καταφέρνοντας, παρά την ήττα των δικών τους ένοπλων τμημάτων, να εκτοπίσουν το ελληνικό στοιχείο και να μετατρέψουν όχι μόνο την πόλη αλλά και τη γύρω περιοχή σε βουλγάρικο κέντρο. Με τη νέα, καθοριστική, οργάνωση του ελληνικού στρατού και τις επιτυχίες του στον Α’ Βαλκανικό Πόλεμο ξεκίνησε η απελευθέρωση των αλύτρωτων ελληνικών πατρίδων σε Θεσσαλία, Ήπειρο, Αιγαίο και κεντρική Μακεδονία. Ο ανανεωμένος ελληνικός στρατός στο ξεκίνημα του Β’ Βαλκανικού βρέθηκε αντιμέτωπος με τον βουλγαρικό, πρώην σύμμαχό του. Κομβικό σημείο στην ιστορία του Κιλκίς αποτελεί η μάχη του Κιλκίς-Λαχανά, που υπήρξε η φονικότερη στη νεότερη ελληνική ιστορία και αναδείχθηκε η επιχειρησιακή ικανότητά του ελληνικού στρατού, κατάφερε να συντρίψει τις υπέρτερες και άριστα οργανωμένες αμυντικά βουλγαρικές δυνάμεις. Με συνδυασμένους και αποφασιστικούς επιθετικούς ελιγμούς οι επτά ελληνικοί σχηματισμοί, που πολέμησαν, νίκησαν και απώθησαν τη 2η βουλγαρική στρατιά από την εν λόγω γραμμή άμυνας. Πρώτη και καθοριστική φορά ήρθαν αντιμέτωποι στο πεδίο της μάχης ελληνικός και βουλγάρικος τακτικός στρατός. Με αποτέλεσμα να εκδιωχθούν οι τελευταίοι από των τελευταίων δεκαετιών κέντρο τους, το Κιλκίς. Η ερειπωμένη και κατεστραμμένη, πλέον, πόλη ενσωματωμένη στον ελληνικό κορμό έγινε ξανά κέντρο, αυτή τη φορά, των Ελλήνων προσφύγων των Βαλκανικών Πολέμων και της Μικρασιατικής καταστροφής.